De procesindustrie gebruikt Hazard & Operability (hierna: hazop) om gevaren in procesapplicaties te identificeren, vast te leggen en op te lossen. Een whitepaper van Pilz geeft aan hoe we hazop in de praktijk het beste aanpakken.
In iedere procesinstallatie kunnen zich situaties of problemen voordoen die ongewenst zijn of zelfs gevaarlijk. Hoe ga je daar op een verantwoorde manier mee om zodat de risico’s niet alleen onderkend worden, maar ook beheersbaar worden gemaakt? Dat is de rol die hazop kan spelen.
‘HAZard en OPerability’ ofwel hazop is gebaseerd op de EN-IEC 61882:2016-norm. Het wordt gebruikt om gevaren en andere risico’s in een procesinstallatie te identificeren. Doordat deze risico’s en gevaren via schematische procestekeningen worden vastgelegd en beschreven, is het goed mogelijk om individuele situaties goed te bestuderen. Deze studies worden uitgevoerd door een multidisciplinair team dat onder leiding staat van een ervaren voorzitter.
Pilz geeft in de whitepaper ‘Hazop: wat is dat?’ aan hoe een hazop-studie in zijn werk gaat. Een hazop kan betrekking hebben op zowel chemische of fysische processen als op het uitvoeren van handelingen. Logischerwijs richt een studie zich in het eerste geval - chemisch of fysisch proces - vooral op procesgerichte risico’s, terwijl in het tweede geval vooral het menselijk handelen en het menselijk falen centraal staat.
Hazop versus machinerichtlijn
De basis voor de hazop-methode is dus beschreven in de EN-IEC 61882:2016. "Middels deze methode worden de risico’s en gevaren geïdentificeerd en bestudeerd op basis van schematische procestekeningen (P&ID’s oftewel process and instrumentation diagrams)", wordt gesteld in de whitepaper. Belangrijk is ook de constatering dat deze methode hiermee dus duidelijk verschilt van de risicobeoordeling vanuit de machinerichtlijn. "Hazop is de eerste stap in het veilig maken van procesapplicaties en wordt gevolgd door Layer Of Protection Analysis (lopa) en het definiëren van SIL-criteria.
Ook behoort een aangepast ontwerp, implementaties, validaties en inspecties tot de mogelijke uitkomsten. Bij hazop wordt geen onderscheid gemaakt in nieuwbouw, renovatie, aanpassingen of installaties die nog niet eerder zijn onderworpen aan een dergelijke risicobeoordeling." Het hazop-team behandelt standaard zes thema’s, die ook wel nodes worden genoemd.
Deze moeten alle zes behandeld worden. Dit zijn:
- product (medium)
- stoom
- water
- lucht
- regelsysteem
- en falen van regel- of besturingsapparatuur
De teamleden kunnen hierbij gebruik maken van een aantal zogeheten gidswoorden: druk, temperatuur en flow. Ook kunnen ze werken met richtwoorden als: geen, meer, minder, andersom en dergelijke.
Deze aanpak minimaliseert de kans dat risico’s over het hoofd worden gezien
Per node wordt gekeken wat mogelijke oorzaken zijn voor afwijkingen. Ook wordt onderzocht wat dit voor gevolgen heeft voor de procesveiligheid en mogelijke milieuvervuiling. Door de oorzaken te bekijken, krijgen teamleden in de regel snel een idee van een mogelijke oplossing. Dit maakt dat een hazop-studie een pragmatische karakter heeft. Voorbeeld: wanneer het falen van een klep het gevolg is van een oplopende druk, dan is het mogelijk om de klep zwaarder uit te voeren óf verder te kijken naar de oorzaak van de oplopende druk en eerder in het proces een drukmeter toe te passen die een alarm kan geven.
Multidisciplinair team
Om alle denkbare onderwerpen en situaties te kunnen onderzoeken en bestuderen, dient een hazop-team samengesteld te zijn uit een brede schakering aan medewerkers. Hierbij dienen bovendien ook neutrale personen een rol te spelen. Niet alleen spreken verschillende disciplines vaak een andere (technische) taal, ook vormen onderscheid in de status die de verschillende mensen in een bedrijf hebben, het opleidingsniveau en bijvoorbeeld de sociale achtergrond een rol. Daarom pleit Pilz in de whitepaper voor het inschakelen van neutrale en daarmee dus vaak externe teamleden.●
Meer weten?
Kijk hier voor meer informatie over hazop.